گزارش اجمالی دومین سمینار علوم ریاضی و چالش ها گزارش اجمالی دومین سمینار علوم ریاضی و چالش ها (راهکارهای ارتقای کمی - کیفی)
ریاضیات از یک سو به عنوان یک جریان طبیعی تفکر بشری، نقش بیبدیلی در اندیشهورزی بهتر، عمیقتر، تجزیه و تحلیل درستتر رویدادها ومواجهۀ آگاهانه و عقلانی با پدیدههای اجتماعی در سپهر جامعه را دارد. و از سوی دیگر به عنوان علم پایه در جهت توسعۀ علوم دیگر و توسعۀ پایدار کشور بسیار موثر است از این رو از گذشته در نظام آموزشی کشورها بویژه ایران، توجه به کیفیت آموزش و یادگیری ریاضیات، از اولویت برخوردار بوده است. متأسفانه در حال حاضر ایران با چالشهای مهمی در زمینۀ ریاضیات در سطوح آموزش رسمی عمومی و آموزش عالی مواجه است، که اگر زودتر مورد توجه قرار نگیرد، خسارات زیان بار و جبران ناپذیر در توسعۀ کشور پدید میآورد.
اگر چه معلمان، استادان، آموزشگران وعلاقهمندان به دانش و آموزش ریاضیات کشور علیرغم مواجهه با مشکلات عمومی وحرفهای خود، در قالب تشکلهای علمی و آموزشی از جمله اتحادیۀ انجمنهای ایرانی علوم ریاضی کشور، اتحادیۀ انجمنهای علمی و آموزشی معلمان ریاضی کشور، انجمنهای ریاضی و آمار ایران و شورای خانههای ریاضیات ایران، در جهت بررسی و انعکاس به مسئولین واقدام در حد توان، اهتمام میورزند، اما بدیهی است اثرگذاری واقعی آن وابسته به اندیشهورزی، تأمل و تمرکز اصحاب اندیشه در حوزۀ دانش و آموزش ریاضیات و نمایه کردن آن در جامعه و سرانجام نگرش، گرایش و تدبیر حاکمیت از مجاری قانونگذاری ومصلحین توسعه واعتلای کشور است.
در مهر ماه ۱۳۹۴ نخستین سمینار علوم ریاضی و چالشها به اهتمام فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و با همکاری انجمن ریاضی ایران، انجمن آمار ایران و دانشگاه تربیت مدرس برگزار گردید، این سمینار فرصتی مناسب برای نقد و بررسی و ارائۀ راهکارهای برخورد با چالشهای موجود در علوم ریاضی را در سطح ملی با حضور متخصصان وآموزشگران حوزه ریاضی فراهم آورد.
نخستین سمینار توانست توصیف و تحلیل قابل قبولی از وضعیت علوم ریاضی را درعرصههای آموزش عمومی و آموزش عالی ارائه دهد، اما به دلائلی از جمله عدم رهنمون شدن چالشهای علوم ریاضی به عنوان یک دغدغۀ ملی و فقدان انسجام ومشارکت واقعی بین دستگاههای متولی، انجمنها و تشکلهای علمی مرتبط با علوم ریاضی، در مهر ماه ۱۳۹۷، ضرورت برگزاری " دومین سمینار علوم ریاضی و چالشها " با تمرکز بر راهکارهای ارتقای کیفی – کمی مورد تأکید قرار گرفت.
خداوند سبحان را بسیار شاکریم دومین سمینار علوم ریاضی و چالشها با اهتمام آموزش و پرورش استان خراسان رضوی، مشارکت دانشگاه فردوسی مشهد، همکاری فرهنگستان علوم ج.ا.ا و اتحادیۀ انجمنهای ایرانی علوم ریاضی کشور و حمایت برخی دستگاهها در مجاورت حرم مطهر امام مهربانیها علیابن موسی الرضا علیهالسلام برگزار گردید.
- اهداف :
-
ایجاد فضای هماندیشی، گفتگو و تعامل بین متخصصین، آموزشگران و علاقهمندان به ریاضی
-
ایجاد انگیزه و مشارکت موثر در رفع موانع توسعۀ کیفی – کمی ریاضیات در جامعه
-
بررسی دلایل افت کیفی – کمی ریاضی در مقاطع مختلف تحصیلی
-
کمک به دستیابی استانداردهای آموزش ریاضیات در برنامۀ درسی
-
تبیین وضعیت آموزش ریاضیات و رشتههای علوم ریاضی
-
جامعۀ تبیین نقش ریاضیات در توسعه
-
افت کیفی- کمی ریاضیات در آموزش و پرورش، دلایل و راهکارها
-
تأثیر سنجش و آزمونهای ورودی در مقاطع مختلف تحصیلی
-
افت کیفی- کمی ریاضیات در دانشگاهها، دلایل و راهکارها
-
بررسی هدایت تحصیلی در روند کیفی- کمی علوم ریاضی
-
چالشهای آموزش ریاضیات و رشتههای علوم ریاضی
-
راهکارهای توسعۀ گرایش به رشتههای علوم ریاضی
-
عوامل مخرب و موانع جریان آموزش ریاضی
۳- روند برگزاری سمینار
-
در اولین جلسۀ کمیتۀ علمی یک سخنران مدعو برای هر کدام از محورهای فوق تعیین گردید. علاوه بر آن تعداد چهار مقاله نیز از طریق فراخوان پس از ارزیابی کمیتۀ منتخب داوری پذیرش گردید.
-
سمینار به صورت زیر برنامهریزی گردید: در روز اول سمینار، سخنرانان به چالشهای کیفی- کمی علوم ریاضی پرداخته و پس از آن میزگرد موضوعات چالشی توسط صاحب نظران منتخب و شرکت کنندگان ارزیابی و جمعبندی شد. مدیریت این میزگرد به عهدۀ جناب آقای دکتر واعظپور استاد دانشگاه امیرکبیر و رئیس انجمن ریاضی ایران بوده است.
-
پس از میزگرد اول و عمدتاً در روز دوم سخنرانیهای مرتبط با راهکارهای کیفی- کمی علوم ریاضی ارائه شد و در انتهای آن، میزگرد بررسی و ارزیابی راهکارهای ارتقای کیفی – کمی تحت مدیریت جناب آقای دکتر رجالی استاد محترم دانشگاه صنعتی اصفهان برگزار گردید.
-
در نهایت و در جلسۀ اختتامیۀ سمینار، قطعنامۀ جمعبندی شدۀ سمینار جهت اطلاع حضار قرائت خواهد شد.
۴- عناوین سخنرانی ها ومیزگرد ها
-
ضرورت بررسی چالشها در علوم ریاضی و ارائۀ راهکارهای اجرایی
محسن محمدزاده - اتحادیه انجمنهای ایرانی علوم ریاضی و دانشگاه تربیت مدرس
-
نقش سنجش در آموزش با تأکید بر آموزش ریاضی
علیرضا کیامنش - دانشگاه خوارزمی
-
کاهش اقبال به رشتۀ ریاضی در مدرسه و دانشگاه واقعیتی گریزناپذیر یا بحرانی پیشبینی نشده؟! زهرا گویا- دانشگاه شهید بهشتی
- اینجا دو راهی است : ریاضی یا تجربی؟
- مهمترین چالش آموزش ریاضی کشور : بیتوجهی به آموزش، مخصوصاً آموزش ابتدایی
- بررسی دلایل عدم گرایش دان آموزان به رشتۀ ریاضی (نمونۀ مورد بررسی شهر مشهد)
ü بررسی هدایت تحصیلی در روند کیفی کمی علوم ریاضی
علی زرافشان - کتابخانه ملی
- افت کمی و کیفی ریاضی در آموزش عمومی
- راهکارهایی جهت توسعۀ گرایش به رشتۀ ریاضی
- کارآمدی و آموزش در علوم ریاضی و آمار در قرن بیست و یکم
- راهکارهایی جهت ارتقای علوم ریاضی در سطح دانشگاه
- تحلیل ادراک و تجربه زیسته معلمان ابتدایی شهرستان طارم از دلایل افت تحصیلی دانش آموزان در درس ریاضی؛ مطالعه به روش پدیدار شناسی (محور ۱)
- میزگرد : چالشهای کیفی- کمی علوم ریاضی
دکتر عبدالرسول عمادی
- میزگرد راهکارهای ارتقاء کیفی کمی علوم ریاضی
دکتر محمود مهرمحمدی
۵- راهبردهای سمینار
الف) چالشها
بروز چالشها در یک موضوع از یک سو ناشی از کاستی یا فقدان عناصر محدثه( عوامل درونی )است و از سوی دیگر متأثر از نگرشها، گرایشها و سیاستگذاریهای حاکمیتی( عوامل برونی ) است و مشکلات علوم ریاضی در روندهای کمی و کیفی نیز از این قاعده مستثنی نیستد.
۱-عوامل درونی :طبق گزارشات مستند، از یک سو سه عامل معلم، دانش آموز و برنامۀ درسی و به طور مشابه از سوی دیگر استاد، دانشجو و برنامۀ دانشگاهی دچار آسیب شدهاند.
- معلم :
-
به دلائل صنفی، صلاحیتهای حرفهای و عدم دخالت معلمان ریاضی در برنامۀ درسی، انگیزۀ آنان در ایفای نقش مؤثر کم شده است.
-
عدم توجه به کیفیت آموزگاران و بیتوجهی به مقطع ابتدایی در آموزش و پرورش
-
عدم توجه کافی به آمادهسازی معلمان( آموزشهای ضمن خدمت مؤثر و با کیفیت)، عدم استفاده از تجربۀ معلمی در بین جوانان تازه کار و عدم ارتباط معلمان با دانشگاهیان و محیطهای دانشگاهی
-
مسائل آیندۀ مرتبط با عدم کیفیت بسیاری از واحدهای دانشگاه فرهنگیان، برنامۀ درسی دانشجویان و مدرسان غیر آمادۀ این دانشگاهها (نه برای معلمسازی و نه برای یاد دادن مفاهیم ریاضی به دانشجویان این دانشگاه) و توسعۀ بیرویۀ این دانشگاه
-
یکی از مصادیق استفاده از معلمان ناکارآمد (آموزش ندیده) و فقدان عدالت آموزشی و توسعۀ طرح خرید خدمات آموزشی (مدارس حمایتی) در مناطق محروم و به ویژه در مدارس ابتدایی میباشد.
- استاد:
-
عدم توج اساتید دانشگاهها به اهمیت آموزش (به دلیل نیاز به تولید مقاله و یا فعالیت بیش از حد استاندارد در سطح تحصیلات تکمیلی توسط اساتید)
-
در حال حاضر نقش فرا آموزش و ارتباط طبیعی استاد و دانشجو کاهش یافته است و دانشجو پس از فارغالتحصیلی الگوی عینی در ایفای نقش مؤثر کمتری در مقایسه با گذشته دارد.
-
هدایت دانشجویان به منابع خود تألیفی و فرعی، به جای تمرکز به مراجع اصلی
-
اشکال در فرآیندهای جذب هیئت علمی به طور کلی که در مواردی نقض غرض رخ میدهد.
- دانش آموز :
-
اولاً عواملی مانند، عدم لذت بردن دانشآموزان از جنبههای مختلف ریاضی (زیبا شناختی، کاربردی، خلاقیت، استدلال و عقلانیت )، ناکار آمدی روشهای تدریس و عدم توجه به نظرات دانشآموزان در محتوای دروس ریاضی موجب بروز مشکلات در جریان آموزش ریاضی شدهاند بالاخص، عدم وجود انگیزه در دانشآموزان برای ادامۀ تحصیل در رشتههای علوم ریاضی( حتی عدم شناخت آنان از توانمندیهای حاصل از ادامۀ تحصیل در رشتههای علوم ریاضی، علیرغم نیاز جامعه به افراد توانمند در حل مسائل به روش ریاضی از یک سو و نیاز به فارغالتحصیلان توانمند در رشتههای ریاضی و رشتههای وابسته برای ادارۀ امور کشور.)
- دانشجو:
-
عدم انگیزه در دانشجویان به دلایلی از قبیل عدم شناخت جامعه و مدیران از توانمندیهای فارغالتحصیلان ریاضی، سپردن کارهای ریاضیدانان و آماردانان به افراد غیر متخصص( به دلیل نبود سیستمهایی مثل نظام آمارشناسی)، حذف امکان استخدام معلمان ریاضی از میان فارغالتحصیلان ریاضی دانشگاهها(به دلیل ایجاد دانشگاه فرهنگیان و قانون استخدام معلمان فقط از میان فارغالتحصیلان دانشگاه فرهنگیان)، عدم انطباق برنامههای دانشگاهها با دنیای روز کاربردی ریاضی، پذیرش بیش از حد دانشجو در رشتههای علوم ریاضی و در مقاطع مختلف تحصیلی.
-
الف ) کنکور سراسری که اجباراً تحصیل آنها در دانشگاه فرهنگیان انجام میگیرد و به لحاظ استاد، برنامۀ درسی و ارزیابی تک محصولی( پرورش یافته در یک نوع دانشگاه) و نامتعارف با استانداردهای جهانی مورد اشکال جدی است.
-
ب ) از طریق مادۀ ۲۸ و از بین فارغالتحصیلان دانشگاهها که پس از گذراندن ۸ هفته آموزش مهارت معلمی به عنوان معلم استخدام میشوند، که آموزش فشرده به لحاظ زمانی و محتوای برمبنای تجربیات شخصی استادان دچار اشکال است.
- برنامۀ درسی مدرسهای:
-
مشکلات ساعات دروس ریاضی، تنوع دروس، محتوای دروس(کتب درسی) و سنجش و ارزشیابی (آزمونهای مصوب، پیشرفت تحصیلی و کنکور) که نشانگر فقدان استاندارد ریاضیات مدرسهای است و ناسازگاری بین برنامۀ درسی ریاضیات و سایر دروس، باعث بروز مشکلات در جریان آموزش و در نتیجۀ افت کمی و کیفی شدهاند.
-
جدا شدن المپیادهای ریاضی از بدنۀ آموزش و پرورش و تغییر اهداف آن از گسترش فرهنگ حل مسأله در بین دانش آموزان و معلمان به نخبه پروری ظاهری.
-
کمرنگ شدن دروسی مانند هندسه، انشا که میتوانست دانشآموزان توانمند را برای جامعه آماده نماید.
-
وجود کنکور برای ورود به دانشگاههاو گسترش فرهنگ کنکوری از اول دبستان جهت شرکت در کنکورهای ورودی مدارس و تدریس برای تست در مدارس از دورههای ابتدایی و گسترش کتابهای ناسالم کنکوری در مدارس به حدی که تحت تأثیر این کتابها و این روشهای یادگیری، برنامههای درسی، نحوۀ تدریس وحتی سؤالهای آزمونهای ورود به دانشگاهها جهتدهی شدهاند( که این روشها واین نحوۀ یادگیری باعث موفق شدن ظاهری بدون ایجاد درک و فهم مفاهیم ریاضی و یادگیری حل مسأله و انتقال خلاقیت به دانشآموزان که لازمۀ یادگیری و علاقمندی و لذت بردن از ریاضیات است، میشود.)
-
نبود استانداردهای ریاضی مدرسهای و در نتیجۀ تألیف کتب درسی به صورت سلیقهای و نه به منظور تربیت فارغالتحصیلان ماهر و توانمند دبیرستانی
- چالش هدایت تحصیلی
-
هدایت تحصیلی که باید مکانیزمی برای ایجاد تعادل بین عامل فردی( استعداد و علاقه) و عامل اجتماعی(نیازهای جامعه) باشد به دلیل تبدیل شدن آن به دادههای کمی و مشابهت با تکنیکهای انتخاب رشته باعث بروز مشکلات در ورود دانش آموزان به رشتههای ریاضی شده است.
- عدالت آموزشی :
-
فقدان عدالت آموزشی ناشی از کمبود منابع انسانی، مالی و تجهیزات آموزشی، موجب شده است که فرصت شکوفایی بسیاری از استعدادهای ریاضی از بین بروند.
- توسعه و نحوۀ پذیرش نامناسب رشتههای دانشگاهی :
-
توسعۀ بیرویۀ آموزش عالی در رشتههای غیرضروری که منجر به افزایش فاقد شغل فارغالتحصیلان رشتههای علوم ریاضی شده است.
-
نبود فرهنگ ارائۀ برنامههای بین رشتهای در دانشگاهها و فقدان آیندۀ شغلی دانشآموختگان در رشتههای علوم ریاضی
- نحوۀ پذیرش نامناسب دانشجویان و اساتید دانشگاهی:
-
عدم استقلال دانشگاههای بزرگ در جذب اساتید، پذیرش دانشجو و تدوین برنامههای درسی( و در نتیجۀ عدم امکان نوآوری و رقابت سالم بین دانشگاهها) از یک سو و گسترش بیرویۀ پذیرش دانشجوی ریاضی در دانشگاههای مختلف ( بدون نظارت دقیق و رعایت استانداردهای حداقلی در آن دانشگاهها)
-
پذیرفته شدن دانشجویان بسیار ضعیف در دانشگاهها ودر مقاطع کارشناسی و بدتر از آن در کارشناسیارشد و دکتری علوم ریاضی( بدون رعایت کف اطلاعات وتوانمندیهای ریاضی آنان و حتی عدم رعایت پیشنیازهای مورد نیاز { به طور مثال پذیرش فارغالتحصیلان رشتههای دیگر مانند زبان و پرستاری بدون آماده شدن برای ادامۀ تحصیل در ریاضی} از یک سو و محدودیت دورۀ تحصیلات عالی {که امکان تحصیل پیشنیازها را به داوطلب نمیدهد}).
-
وجود کنکور برای ورود به دورههای تحصیلات تکمیلی و گسترش فرهنگ کنکوری در دانشگاهها( آماده شدن دانشجویان و تدریس به آنان فقط برای مهارت جوابگویی به سوالات چندگزینهای، بدون ایجاد درک وفهم مفاهیم ریاضی و یادگیری حل مساله و انتقال خلاقیت.
- عدم انسجام دستگاههای متولی:
-
عدم وجود سیاست یکپارچه بین آموزش و پرورش، وزارت علوم و وزارت بهداشت به عنوان دستگاههای رسمی متولی تعلیم و تربیت عمومی و تخصصی.
- عملکرد متقابل:
-
ترویج نگرش تک بعدی یا منفی نسبت به هدف آموزش ریاضی توسط صنعتگران آموزشی( مؤسسات آموزشی) و رسانههای رسمی( صدا و سیما ) و تبلیغات رسانهها برای جذب دانشآموزان به رشتههای غیرریاضی مانند علوم تجربی
-
عدم ارتباط دانشگاهها با صنعت( شامل صنعت خدمت و برنامهریزیها ) و عدم تعریف پروژههای علوم ریاضی در حل مسائل کشور
- عدم پیگیری و کاربست یافتههای پژوهشی:
-
آیا پس از برگزاری ۴۹ کنفرانس ریاضی توسط انجمن ریاضی ایران، ۱۴ کنفرانس آمار، ۱۶ کنفرانس آموزش ریاضی توسط اتحادیۀ انجمنهای معلمان ریاضی و دهها سمینار مرتبط آیا به تعداد قابل قبول یافتههایی به عنوان سند منتشر و عملیاتی شدهاند؟
-
مقاله محور شدن پژوهش و عدم توجۀ دقیق به کیفیت تولیدات به اصطلاح پژوهشی و قرار دادن مبنای ارتقا و ممتاز بودن و غیره به فرمولهای صوری بدون توجه به کیفیت پژوهش و تأثیرگذاری اساتید در دنیای ریاضیات و یا جامعۀ خود
- عدم توجه به نقش و کارآمدی انجمنهای مربوط به علوم ریاضی :
-
با توجه به اینکه انجمنهای علمی وابسته به وزارت علوم و آموزش وپرورش با هدف راهبردی کار ویژۀ دولت – ملت تشکیل شدهاند، بعد از ۵ دهه با بیمهریهایی از سوی دستگاههای متولی و وابسته مواجهه دارند. و حالت تشدید یافتۀ آن در آموزش و پرورش در مواجهه با خانههای ریاضیات قابل ملاحظه است و این موضوع یک چالش جدی است.
-
بی توجهی و ایجاد فرهنگ نظارت بر انجمنهای علمی به جای حمایت و واگذاری تصمیمسازیها به انجمنهای علمی واتحادیههای انجمنها
ب) راهکارها
۱- راهکارهای حذف مشکلات ناشی از عوامل درونی:
- معلم و استاد
-
آموزش معلمان با نگاه کارآمدی و توسعۀ حرفهای
-
توجه به جایگاه و منزلت اجتماعی معلمان
-
اصلاح فرآیند جذب هیئت علمی دانشگاهها
-
نهادینه سازی پژوهشگری در بین اساتید
- دانش آموز و دانشجو
-
توجه به هوش و استعداد تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان علوم ریاضی برای جذب و شکوفایی و پرورش خلاقیت آنان در حوزۀ علوم پایه
-
تربیت فراگیر( تمام ساحتی) دانشآموزان و دانشجویان که می توانند در کارآمدی و اشتغال آنها مؤثر باشد
- برنامۀ درسی
-
توجه به ایدههای ریاضیات ناب برای دانشآموزان، اولیا و مربیان
-
عمومی کردن ریاضی و آگاهی دادن به جامعه در ارتباط با جایگاه و ارزشهای ریاضی و علوم پایه
-
توجه به ریاضی زمینهدار و قوی در برنامۀ درسی ریاضی مدرسهای و دانشگاهی
-
احیای دروس هندسه، املا، انشا و ارائۀ آنها با نگاهی جدید، چرا که ضعف در ادبیات میتواند در روند رشد خلاقیتها و به ویژه آموزش ریاضی تأثیرات منفی بگذارد
-
تدوین استاندارد درس ریاضی مدرسهای و ریاضیات دانشگاهی
-
سنجش عملکرد مناسب و مؤثر در دروس ریاضیات
- عدالت آموزشی
- کاهش نابرابریها در آموزش علوم ریاضی
- توجه عمومی به شکوفایی استعدادهای ریاضی در تمام سطوح
- تخصیص منابع با نگاه تعادلبخشی در محیطهای آموزشی
- توسعه و پذیرش مناسب رشتههای دانشگاهی
-
توسعه و ترویج گرایشها و رشتههای میان رشتهای، کاربردی و فرصتهای شغلی محتمل و نیز فرهنگسازی و تغییر در شیوۀ نگرش افکار عمومی نسبت به آنها در رشتههای علوم پایه
-
بازنگری در جذب معلمین و سامان دادن به دانشگاه فرهنگیان با تمرکز به استفاده از ظرفیت دانشگاههای معتبر
- کاهش و حذف نگرشها و گرایشهای ناروا نسبت به علوم پایه
-
جلوگیری از تبلیغات سوء مؤسسات و رسانهها
-
ترویج نقش علوم ریاضی در توسعۀ پایدار کشور
-
آگاهی دادن عمومی، به ویژه جامعۀ علمی به منظور تبیین جایگاه، اولویتها و ارتقا سطح علوم پایه
-
تلاش برای اصلاح ارتقای بینش مسئولین نسبت به علوم و فناوری در عصر حاضر و بنیان نهادن مفهومی کامل و جامع از علوم پایه در بین مسئولین کشور
- انسجام بخشی بین دستگاهها و نهادها
-
حمایت، تقویت و توسعۀ انجمنهای علمی در علوم پایه در آموزش و پرورش و آموزش عالی
-
ایجاد هماهنگی میان نهادهایی که نقش مؤثر در سامان بخشی علم در کشور دارند، مانند شورای انقلاب فرهنگی، شورای عالی علوم تحقیقات و فناوری، شورای عالی آموزش و پرورش، کمیسیون آموزش و تحقیق مجلس و فرهنگستان علوم
-
ایجاد ارتباط، تعامل و همافزایی بین دستگاههای متولی تعلیم و تربیت: وزارتهای آموزش و پرورش، علوم تحقیقات و فناوری و بهداشت و درمان
-
پایش و ارائۀ گزارش سالانۀ شاخصهای آموزش و وضعیت همۀ دانشآموختگان علوم پایه در همۀ سطوح تحصیلی در حوزۀ علوم پایه
-
ایجاد فرآیندهای مؤثر در ارتباط بین دانشآموختگان علوم ریاضی و جامعه
- توسعۀ منابع
-
هدایت درست منابع مالی در جهت کارآمد سازی رشتهها و ترویج و سرمایهگذاری در علوم پایه
-
ایجاد منابع مالی برای توسعۀ منابع انسانی آموزش و پرورش
-
سرمایهگذاری مستمر دولت در حوزۀ علوم ریاضی و ایجاد شغل پژوهشگری برای دانشآموختگان آن
سید نعمت عبدی( دبیر دومین سمینار علوم ریاضی وچالشها)