متن سخنرانی جناب آقای دکتر عادل آذر، رییس مرکز آمار ایران در همایش تحلیل نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390
6-5 آذر ماه1392- دانشگاه تربیت مدرس
سلام میکنم خدمت حضار محترم، اساتید، خانم ها و آقایان. تشکر ویژه میکنم از کسانی که شرایط برگزاری یک چنین همایش ارزشمندی را برای یک رویداد مهم علمی کشور همچون سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390 و تحلیل یافتههای آن از بعد جمعیتی فراهم کردهاند. از طرف خودم و مرکز آمار ایران قدردان زحمات هستم. از اساتید بزرگوار نیز که مسئولیت کمیته علمی و داوری مقالات را بر عهده گرفته اند تشکر میکنم. همچنین از آقای محمد زاده ،رییس انجمن آمار ایران،خانم احمد زاده، نماینده صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در ایران و از مهمان ویژه افتتاحیه همایش، سرکار خانم مولاوردی، معاون محترم رییس جمهور در امور زنان و امور خانواده و همراهانشان نیز تشکر مینمایم.
ابتدا باید به این نکته بپردازم که مرکز آمار ایران اشراف کامل به جامعه حرفه ای آماری کشور و به ویژه مسئله بسیار مهم و حساس امروز کشور که توزیع جمیعت، سیاستگذاریها در بعد جمعیت ومدیریت جمعیت کشور است داشته و تمام فعالیتها را در این زمینه رصد میکند. این مرکز قدردان کسانی است که در این زمینه زحمت کشیده و یا مقاله ای مینویسند و با استفاده از دادههای مرکز آمار ایران و استناد به گنجینه اطلاعاتی و آماری مرکز آمار ایران کار علمی وتحقیقاتی میکنند .
از زاویه سرشماری 90 که نتایج آن امروز تحلیل میشود و با نگاهی به سرشماری 95، این واقعیت وجود دارد که سرشماری 90، موارد پنهان زیادی را برای ما مشهود کرد که در تحلیلهای ملموس ما دیده نمیشد و یا تصور دیگری از آن امر داشتیم. از جمله این واقعیت به دست آمد که نرخ رشد جمعیتی ما کاهش یافته است. با توجه به این که سرشماری از سال 85، 5 ساله شد پس باید بر فرایند کاهش یا افزایش اعدادی چون نرخ رشد جمعیت دقت بیشتری کرده و آنرا جدی تر بگیریم. چرا که برشهای زمانی کوتاهتر شده است. مثلاً براساس یافتههای سرشماری 90 مشاهده می شود که بعد خانوار در ایران از 2/4 به 5/3 کاهش یافته است وعجیبتر این که این کاهش بیشتر در روستاها دیده میشود که این موضوعی است که اصلاً توقع نداشتیم و در تحلیلها دیده نمیشد. این خاصیت علم آمار و استناد به اعداد و ارقام و نگاه علمی به موضوع داشتن وعبور از ذهنیات است که چنین افقی را پیش روی ما باز می کند.
همچنین با توجه به نتایج سرشماری 90، در بعضی از استان ها نرخ رشد جمعیت به شدت کاهش یافته است که ناشی از مهاجرت است که حتی این موضوع باعث تعجب استاندار مربوط شده است. چرا که به نظر میرسید که این استان مهاجرپذیر است که بر اساس نتایج سرشماری 90 این واقعیت آشکار شد که این استان مهاجرت فرست است.
لذا هر چند سرشماری با هرینه اندکی انجام شد اما با نتایج آن، جریان تخصیص منابع در حوزه سلامت، بهداشت، شهر سازی و برنامهریزی جمعیت عوض شد و تحت الشعاع سرشماری قرار گرفت که دراین جا باید قدردان افراد مرتبط با این سرشماریبود. از آن مامور آمار گیر که سعی کرده است تا دادهها را به دقت جمع آوری کند یا افرادی که این دادهها را پردازش میکنند تا دانشمندانی که به این ابعاد پنهان میپردازند.
با همین نگاه، سرشماری 95، حتماً باید انجام شود. ایران نیز تنها کشوری نیست که سرشماری را 5 ساله انجام میدهد و در سال 2011 ، همزمان با ایران، سرشماری در77 کشور، از پیشرفته ترین کشورها تا کشورهای سطح 3 از نظر سرشماری، انجام شده است. لذا سرشماری منسوخ نمیشود ولی زاویه دیدی که این کشورها به ما میدهند این است که نباید با مراجعه به درب خانهها فرد را نیم ساعت منتظر نگه داشت بلکه برنامهریزی ما برای سال 95 این است که حداکثر زمان تکمیل اطلاعات توسط مامور آمارگیر باید10تا 12 دقیقه باشد. یعنی باید به سمت سرشماریهایی رفت که اطلاعات آن از طریق بانکهای اطلاعاتی ثبتی و آمارهای ثبتی جمعآوری میشود. لذا سعی بر این است که اقلام پرسشنامه سرشماری را که در سال 90، 70 قلم سوال بوده، به 20 یا 25قلم کاهش داده و بقیه اقلام را از طریق ثبتی وآمارهای مستمر بتوانیم جمع آوری نماییم. یا به سمت سرشماری های ثبتی مبنا پیش برویم. در مرکز آمار ایران نیز کارهای خوبی در این زمینه انجام شده است. من به عنوان رییس ستاد سرشماری اعلام می کنم که تمام برنامهریزیهای ما برای سال 95 انجام شده است و بر اساس این برنامهریزی کاغذ به طور کامل در سرشماری 95 حذف خواهد شد.آزمایش سرشماری کشاورزی امسال به روش IT- BASED انجام شد و نتایج خوبی نیز از آن گرفته شد. بستر IT- BASED کردن سرشماریها در مرکز آمار ایران نیزبه طور کامل فراهم شده است و سال آینده سرشماری کشاورزی در کل کشور در ابعاد ملی با 14 هزار نیرو انجام خواهد شد و سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395 نیز در کل کشور با این روش انجام خواهد گرفت. البته تلاشمان بر این است که خانوارها و ماموران را آموزش دهیم تا ماموران آمارگیر غیر حرفهای به ماموران حرفهای تبدیل شده و سرشماری را دقیق و خوب اجرا کنند. اما در حوزه به کار گیری IT ، از نظر فراهم کردن نرم افزارها، پیش بینی ماژول ها، پیش بینی فیلدهای اطلاعاتی، روش کار، به کار گیری بانکهای اطلاعاتی و ثبتی که در کشور وجود دارد، رفتن به سمت سرشماریهای جانبی به ویژه ثبتی مبنا، همه اینها نیاز به همکاری و همفکری دارد و تهیه زیر ساختهای نرم افزاری، سخت افزاری و علمی همکاری دستگاههای دولتی، دانشگاهها، نهادهای علمی و افراد مسئول را می طلبد. با این نگاه، سرشماری95 باید انجام شود چرا که در صورت اجرا نشدن سری زمانی آسیب میبیند. شاید بعدها در مقطع اجرای آن تجدید نظر شود اما 10 سالهشدن سرشماری برای 95 صدق نمیکند.
در پایان باید این نکته را بگویم که از سرشماری 90، به ویژه در زمینه تجدید نظر در حوزه جمعیت درسهای خوبی گرفتیم. لذا هزینه 100 میلیاردی سرشماری 90 در مقابل خروجیهایی که فقط در زمینه جمعیت، رشد، بعد خانوار و مسیرجمعیت برای ما روشن کرده است، هزینه ناچیزی است.چون یک جامعه با انسان و جمعیتش معنی پیدا میکند. مضاف بر این که اطلاعات دیگری در زمینههای مسکن، سلامت، روستا، مناطق شهری نیز به ما میدهد.در حال حاضر نیز امکانات مرکز آمار ایران در حدی است که میتواند اطلاعات ریز خانواری را در حد بلوکهای 400 خانواری در اختیار محققان و تصمیم گیران برای تحلیل روند جمعیت و ترکیب جمعیت قرار دهد.
اما متاسفانه گاه با خروجیهای این سرشماری، احساسی و سیاسی برخورد شده و بهرهبرداریهای سیاسی از آن میگردد. مرکز آمارایران بر اساس اصول حرفه ای خود، تحلیلی از نتایج ارائه نمیدهد. مرکز آمارمانند هواشناس است، وضعیت و شرایط را توصیف میکند. اما این مدیر، تصمیمگیر، جامعهشناس، جمعیت شناس، اقتصاددان، سیاستمدار و مدیر عالی کشور است که باید تحلیل ارائه داده و اتفاقی را که درکشور رخ میدهد، بیان کند. لذا تضارب افکار، نه ذهنی، سیاسی و از روی منافع مدیریتی و شخصی که باید از طریق شاخصهای علمی اتفاق بیفتد و در نهایت نیز روی شاخصهای کلان اقتصادی و جمعیتی نیز به اجماع رسید. مثلاً یک شاخص تورم ویا یک شاخص رشد جمعیت باید اعلام شود. همان طور که منابع مختلف ارقام مختلفی را برای رشد اقتصادی در سال 91 اعلام میکردند اما در نهایت بر اساس قانون، این عدد مرکز آمار ایران بود که نرخ رسمی اعلام گردید. در مورد جمعیت نیز، نرخ باروری کل توسط مرکز آمار ایران بر اساس طرحها و پروژههایی که اجرا شد، 8/1 اعلام گردید اما گاه نرخ باروری کل دیگری از جمعیت از طرف بر خی افراد و نهادها اعلام میشد که این امر باعث بی اعتمادی کاربران به جامعه حرفهای آمار کشور میشود. مرکز آمار ایران با همراهی دانشمندان و در نهایت کمیته جمعیت این مرکز و با استفاده از مدرنترین روشها، عدد 8/1 را برای نرخ باروری کل جمعیت به دست آورده است.پس باید در نشستهای تخصصی و تصمیمگیری این اختلافات علمی حل شده و برای جلوگیری از مشوش ساختن کشور، در تمامی نشست ها این عدد اعلام شود. چرا که در نهایت دانشمندان به این عدد رسیدهاند و مرجعی به نام مرکز آمار ایران، مهر تایید بر آن زده است. مثلاً گاه در نهادهای سیاسی مانند مجلس، دولت و مجمع تشخیص مصلحت نظام عددهای مختلف بیان می شود.
نکته دیگر واقع بینانه بر خورد کردن با حوزه جمعیت است. یعنی باید بر اساس مستندات و شاخصها نه فقط به پیری و یا جوانی جمعیت بلکه به چالشهای مختلف جمعیتی پیش رو و به تمامی ابعاد جمعیت بپردازیم. من خوستهام این است که از طریق یک بیانه پایانی در این همایش، نظام حرفهای، علمی و تخصصی، توصیف مشخصی از شاخصهای جمعیتی ارائه دهد، هر چند جای بحث و بررسی باید باشد اما تمامی ابعاد شاخص باید اعلام شده و واقع بینانه با آنها بر خورد گردد.
والسلام